KO E LAO ‘O E KONISITUTONE ‘O TONGA - 2016

KONGA 2 - KO E TOHI ‘O E ANGA ‘O E PULE ‘O E FONUA NI

KAPINETI

51. Fatongia, fa‘ahinga ‘oku kau ki he pea mo e ngaahi mafai ‘o e Kapineti

(1) Kuo pau ke ‘i he Kapineti ‘a e mafai pule ‘o e Fonua, ‘a ia kuo pau ke nau ma‘u ‘a e ngafa ‘o e fengaue‘aki fakataha mo e taliui ki he Fale Alea ‘a e ngaahi fatongia pule ‘o e Pule‘anga.

(2) Kuo pau ke kau atu ki he Kapineti ‘a e Palemia mo e kau Minisita kehe ko ia kuo fokotu‘u ‘e he Palemia pea fakanofo ‘e he Tu‘i:

Ka kuo pau —

(a) ‘e ngofua ke fokotu‘u ‘e he Palemia ‘o ‘ikai lahi hake ‘i he toko 4 ‘a ia ‘oku ‘ikai ko ha kau fakafofonga kuo fili ko e kau Minisita ‘o e Kapineti;

(b) ko e Palemia mo e Kapineti ke si‘i hifo honau tokolahi ‘i he vaeua ‘o e tokolahi ‘o e kau memipa ‘o e Fale Alea kuo fili, ‘o ‘ikai ke kau ai ‘a e Sea.

(3) Kuo pau ke tauhi ‘e he Minisita hono tu‘unga ko e Minisita kae ‘oua —

(a) kuo fakata‘e‘aonga‘i ‘e he Tu‘i ‘a hono fakanofo ‘i ha fokotu‘u atu ‘e he Palemia pe fakatatau ki he kupu 50B;

(b) kuo pekia, fakafisi pe kuo tuku ki tu‘a mei hono lakanga hili hono faka‘ilo ‘i he kupu 75; pe

TUKU KEHE KAPAU: Hili ha fili lahi, pea ‘i hono fakanofo ‘i he kupu 50B (4)(c), kuo pau ke hoko pea hoko atu ‘a e kau Minisita ko e kau Minisita tauhi fakataimi kae ‘oua kuo fakata‘e‘aonga‘i honau ngaahi fakanofo pe hoko atu ‘i he fokotu‘u ‘a e Palemia fo‘ou kuo fakanofo; pea lolotonga ‘a e taimi ko ia kuo pau ‘e ‘ikai fakahoko ‘e he kau Minisita tauhi fakataimi ha fakamole ‘oku ‘ikai angamaheni pe ‘ikai fiema‘u ta‘e ‘i ai ha fakangofua tohi mei he Minisita Pa‘anga tauhi fakataimi.

(4) ‘E ngofua ki he Palemia ke vahe‘i pe toe vahe‘i ‘a e ngaahi potungaue ki he pea ‘i he vaha‘a ‘o e kau Minisita ‘o e Kapineti.

(5) Kuo pau ke fa‘u ‘e he Minisita takitaha ha lipooti fakata‘u ki he Fale Alea ‘o fale‘i fekau‘aki mo e ngaahi ngaue mo e ngaahi palani ‘o ‘ene potungaue pea kapau ‘oku faka‘amu ‘a e Fale Alea ke ‘ilo ki ha toe me‘a felave‘i mo e potungaue ‘o ha Minisita kuo pau ke ne tali ‘a e ngaahi fehu‘i kotoa kuo ‘oatu kiate ia ‘e he Fale Alea pea lipooti ‘a e me‘a kotoa fekau‘aki mo ‘ene potungaue.

(6) Kuo pau ki ha Minisita ‘oku ‘ikai ko ha fakafofonga kuo fili ke ne kau ki he pea paloti ‘i he Fale Alea pea kuo pau, tuku kehe ha toe tuu‘tu‘uni kehe ‘i ha toe Lao, ke ne ma‘u kotoa ‘a e ngaahi totonu, ngaahi fatongia mo e ngaahi ngafa ‘o ha fakafofonga kuo fili tuku kehe ka kuo pau ‘e ‘ikai ‘i ai ha‘ane totonu ke paloti ‘i ha paloti ke fakamaloloo‘i ‘a e Palemia ‘i he kupu 50B.

(7) Ko e lea “mafai pule” ‘i he kupu-si‘i (1) ‘oku ‘ikai ke kau ai ‘a e ngaahi mafai ‘oku ‘i he Tu‘i mo e Tu‘i ‘i he Fakataha Tokoni, ‘o tatau ai pe pe ‘oku fakaha ‘e he Konisitutone ni, pe ko ha Lao ‘o e Fale Alea, ha lao si‘i, mo e Ngaahi Totonu Faka-Tu‘i.

52. Ngaahi fatongia ‘o e kau Minisita

‘E ma‘u ‘e he hou‘eiki Kapineti taki taha ha fale ‘ofisi ‘i Nuku‘alofa ko e kolomu‘a ‘o e Pule‘anga pea ‘e ‘iate ia ke vakai ki he anga ‘o e ngaue ‘o e kau ngaue kotoa pe ‘oku kau ki he ‘ene potungaue. Pea ‘e langa pe no ‘e he Pule‘anga ‘a e ngaahi fale ‘ofisi ‘e lelei mo taau mo e ngaue ‘a e kau minisita taki taha.

53. Ke ‘atu ‘e he Minisita Pa‘anga ha tohi fakamatala ki he Fale Alea

Pea ka fakataha ‘a e Fale Alea ‘e ‘atu ‘e he Minisita Pa‘anga koe‘uhi ko e Kapineti ha tohi fakamatala ki he anga ‘o e tauhi ‘a e pa‘anga kotoa pe ‘a hono hu mai mo e hu atu ‘i he ta‘u ko e pe talu mei he Fakataha Alea ‘e taha mo e anga ‘o ‘ene hu mai mo hu ki tu‘a.

54 Kau Kovana—anga ‘o honau fakanofo

‘E fakanofo ‘e he Tu‘i ‘a e Kovana ki Ha‘apai mo Vava‘u ‘i he fale‘i ‘a e Palemia.

55. Ngaahi mafai ‘o e kau Kovana

‘E tapu ke tu‘utu‘uni ‘e ha Kovana ha lao ka ko ‘ene ngaue ke vakai pe ‘oku fai ‘e he potu fonua ‘oku ne nofo ki ai ‘o hange ko e lao.