> Fale Alea(56-83)

KO E LAO ‘O E KONISITUTONE ‘O TONGA - 2016

KONGA 2 - KO E TOHI ‘O E ANGA ‘O E PULE ‘O E FONUA NI

KO E FALE ALEA

56. Ngaahi mafai ‘o e Fale Alea

‘Oku ‘i he Tu‘i mo e Fale Alea ke fokotu‘u ‘a e ngaahi lao, pea ‘e nofo fakataha ‘a e hou‘eiki nopele mo e kau fakafofonga ‘o e kakai ‘i he fale pe taha. Pea ‘ilonga ha me‘a ‘oku loto ki ai ‘a e Fale Alea pea ka lau mo hiki nima tu‘o tolu honau toko lahi ki ai ‘e toki ‘ave ia ki he Tu‘i ke ne ‘afio‘i pea kapau te ne finangalo ki ai pea ‘ai ki ai ‘a hono huafa ‘e hoko leva ko e lao. ‘E lau ko e hiki nima ‘a e hiki nima pe ko e tu‘u ‘o mavahevahe ‘ilonga pe ko e lau ngutu “Ko ē” pe “ ‘Ikai.”

57. Hingoa

‘E ui ‘a e Fale Alea ko e Fale Alea ‘o e Pule‘anga ‘o Tonga.

58. Ngaahi Fakataha

‘E fakataha ‘a e Fale Alea ‘o ‘ikai si‘i hifo ‘i he mahina ‘e hongofulu ma ua kotoa pe ka ‘e ngofua ke tu‘utu‘uni ke fakataha ‘a e Fale Alea ‘i ha taimi pe.

59. Kinautolu ‘oku hu ‘i he Fale Alea

(1) Ko e Fale Alea kuo pau ke kau ki ai ‘a e —

(a) kau fakafofonga ‘o e kau nopele;

(b) kau fakafofonga ‘o e kakai; mo e

(2) Kuo pau ki he kau Minisita ‘o e Kapineti ‘a ia ko e kau fakafofonga kuo fili, tukukehe ka tuku ki tu‘a hili hono faka‘ilo ‘i he kupu 75, ke hoko atu pe ko e kau memipa ‘o e Fale Alea pea kei fakafofonga pe ‘i honau vahenga fili takitaha lolotonga honau fakanofo ko e Minisita.

60. Kau Fakafofonga

‘E fili ‘e he kau nopele ‘o e Pule‘anga mei he kau nopele ha toko hiva ko e kau fakafofonga nopele pea ‘e fili ‘e he kakai ‘oku ‘ata fakalao ha toko hongofulu ma fitu ko e kau fakafofonga kakai. ‘E ‘i he Fale Alea ke tu‘utu‘uni ‘a e ngaahi ngatangata‘anga ‘o e ngaahi vahefonua fili ki hono fili ‘o e kau fakafofonga nopele pea kuo pau ke fokotu‘u ha Komisoni tau‘ataina ke tu‘utu‘uni ‘a e ngaahi ngatangata‘anga ‘o e ngaahi vahenga fili ki hono fili ‘o e kau fakafofonga kakai.

Ka kuo pau ko e ngaahi ngatangata‘anga ‘o e ngaahi vahenga fili ki he fili lahi ‘o e 2010 kuo pau ‘e makatu‘unga ia ‘i he ngaahi fokotu‘u mei he Komisoni Faka-Tu‘i ki he Ngaahi Ngatangata‘anga ‘o e Vahenga Fili ‘a ia ‘e tali ‘e he Fale Alea.

61. Ko e Sea

(1) Kuo pau ki he Tu‘i, ‘i loto ‘i he ‘aho ‘e 5 hili hono fakanofo ‘o e Palemia ‘o fakatatau ki he kupu 50A hili ha fili lahi, ke fakanofo ha taha ‘o e kau fakafofonga ‘o e kau nopele kuo fili ‘i hono fokotu‘u atu ‘e he Fale Alea, ke Sea ‘i he Fale Alea.

(2) Kuo pau ki he Sea ke hoko atu pe ‘i hono lakanga kae ‘oua —

(a) kuo fakanofo ‘e he Tu‘i ha Sea Fakataimi hili ‘a e fili lahi hono hoko ‘o fakatatau ki he kupu-si‘i (8) ‘o e Tepile ki he Konisitutone ni;

(b) kuo fakata‘e‘aonga‘i hono fakanofo ‘i he kupu-si‘i (3); pe

(c) kuo pekia, fakafisi pe kuo fakata‘e‘aonga‘i hono fakanofo hili hano fakangata ‘ene hoko ko ha fakafofonga kuo fili ‘i ha ‘uhinga kehe ange mei hono veteki ‘o e Fale Alea.

(3) Kapau ‘e fokotu‘u atu ‘e he Palemia ‘i he loto ki ai ‘a e vaeua ‘o e kau memipa ‘o e Fale Alea, ki he Tu‘i ke fakahifo ‘a e Sea mei hono lakanga, kuo pau ki he Tu‘i ke ne fakata‘e‘aonga‘i ‘a e fakanofo ‘o e Sea pea fakanofo ha Sea fo‘ou ‘i ha fokotu‘u atu ‘e he Fale Alea.

(4) Kuo pau ke fakanofo ‘e he Tu‘i ha Sea ‘i loto ‘i he ‘aho ‘e 7 ‘a e ‘ataa ‘o e lakanga.

62. Ko e ngaahi tu‘utu‘uni ‘o e Fale Alea

(1) ‘E tu‘utu‘uni ‘e he Fale Alea ki he ngaahi lao ‘oku kau ki he‘enau ngaahi fakataha.

(2) ‘E ngofua ki ha memipa ‘o e Fale Alea, ‘o fakatatau ki hono ngaahi tu‘utu‘uni ke —

(a) fakahu ha Lao Fakaangaanga ki he Fale Alea;

(b) fokotu‘u atu ha fokotu‘u ke tipeiti‘i ‘i he Fale Alea; pe

(c) fakahoko ha tohi tangi ki he Fale Alea, pea kuo pau ke fakahoko ia ‘o fakatatau ki he ngaahi tu‘utu‘uni ‘o e Fale Alea.

63. Ngaahi me’a totonu ‘oku kau ki he kau nopele

(1) ‘E ‘ikai hoko ha taha ki he tu‘unga ‘o e kau nopele ‘o kapau ‘oku ne faha pe vale pe ‘oku fakatapui ‘e hono uofulu ma tolu ‘o e kupu.

(2) ‘Oku ngofua ki he kau nopele kotoa pe ke kau ki he fili ‘i ha fili fakafofonga nopele ‘e fai mo hu ki he Fale Alea kapau kuo fili ia ‘o hangē ko e lao.

64. Ngaahi Mafai ‘o e kau fili

Ko e taha Tonga kotoa pe kuo kakato hono ta‘u uofulu ma taha pe lahi ange ‘oku ‘ikai ko ha nopele, ‘oku ‘ikai faha pe vale pea ‘oku ‘ikai fakatapui ia ‘e hono uofulu ma tolu ‘o e kupu, kapau kuo lesisita ko ha taha fili, ‘oku pau ke ngofua ke ne kau ‘i he fili ‘o e kau fakafofonga ‘o e kakai ki he Fale Alea, pea ‘i he ‘aho kuo tu‘utu‘uni ke fai ai ‘a e fili kuo pau ke faka‘ata ia mei hano faka‘ilo ko e ‘uhi ko ha mo‘ua.

Ko ha taha ‘oku ‘ikai nofo ‘i Tonga ‘a ia ‘oku ngofua ke hoko ko e taha fili ‘e ngofua ke fili ‘i ha fili ‘o kapau pe ‘oku ‘osi lesisita ko e taha fili pea ‘oku lolotonga ‘i Tonga ki he fili.

65. Mafai ‘o e Kau Fakafofonga

‘E fai ‘a e fili ‘o e kau fakafofonga ‘o e kakai ‘aki ‘a e paloti pea ‘ilonga ha taha kuo fakangofua ke fili ‘e ngofua ke fokotu‘u ia koe kanititeiti pea ke fili ia ko e fakafofonga ma‘ae vahenga fili ‘a ia kuo lesisita ki ai, kae kehe kuo pau he ‘ikai fili ha taha ‘a ia kuo fai ki ai ha tu‘utu‘uni ‘i ha Fakamaau‘anga ‘i he Pule‘anga ke totongi ha pa‘anga kuo tuhu‘i pau ‘a ia ko hono kotoa pe konga ‘o ia ‘oku te‘eki ke totongi pe kuo tu‘utu‘uni ke totongi fakakongokonga ‘a e kotoa pe ha konga ‘o e pa‘anga ‘oku te‘eki ke totongi fakakongokonga ko ia ‘i he ‘aho ‘oku ‘oatu ai ‘e he toko taha ko ia ‘ene pepa fili ki he ‘Ofisa Faifili:

Ka kuo pau ko ha taha ‘oku ‘ikai nofo ‘i Tonga ‘a ia ‘oku ngofua ke hoko ko e taha fili ‘e ‘i ai pe ‘ene mafai ke hoko ko ha kanititeiti kapau ‘oku ne ‘i Tonga ‘i ha vaha‘a taimi ko e mahina ‘e tolu ‘i loto ‘i he mahina ‘e ono kimu‘a ‘i he fili felave‘i ko ia.

66. Ko e fakamana’i mo e totongi fakafūfū

Kapau ‘e ‘i ai ha fakamana ‘e fai ‘e ha fakafofonga pe ko ha totongi fakafūfū koe‘uhi ke fakaloto‘i ha taha ke fili ia ‘e faka‘ilo ia ki he me‘a ko ia pea ka ‘ilo ‘oku mo‘oni ‘e fakahifo ‘e he Fale Alea.

67. Ngaahi mafai ‘o e kau nopele

‘E ngofua ki he kau nopele pe ‘o e Fale Alea ke feme‘a‘aki pe hiki nima ki he ngaahi lao ‘oku kau ki he Tu‘i pe ko e Fale ‘Alo pe ko e ngaahi hingoa mo e ngaahi tofi‘a ‘o e kau nopele pea ‘osi hono lau mo hiki nima tu‘o tolu honau toko lahi ‘o e kau nopele ‘o e Fale Alea ‘e ‘ave ki he Tu‘i ke ne finangalo ki ai.

68. Ka ‘ikai finangalo ‘a e Tu‘i ki ha lao ‘oku tapu ke toe alea’i

Kapau ‘e alea ‘a e Fakataha Alea ki ha me‘a mo loto ki ai pea ‘ave ia ki he Tu‘i pea ka ‘ikai te ne finangalo ki ai ‘e tapu ke toe alea ‘a e Fale Alea ki ai ‘i he ta‘u ko ia kae ‘oua kuo nau toe fakataha ‘i he’enau fakataha alea e hoko mo ia.

69. Ko e tokolahi pea lava ke fai ‘a e Fale Alea

‘E ngofua ki he Fale Alea ke fakamaau ‘a e anga ‘o e kau fakafofonga ‘o e Fale Alea pea neongo ‘e ‘ikai katoa ‘a e Fale Alea ‘e ngofua ki he Fale Alea ke fai ‘a e alea mo fokotu‘u ‘a e ngaahi lao mo e fai ‘a e ngaahi ngaue ‘o kapau ‘oku ‘i ai ‘a e vaeua malie ‘o e kau fakafofonga ‘o e Fale Alea pea kapau ‘oku si‘i hifo ‘i he vaeua malie ‘a e kau fakafofonga ‘o e Fale Alea ‘e tutuku ‘a e Fale Alea ‘o tuku ki ha ‘aho kehe, pea ‘i he ‘enau toe fakataha kapau ‘oku ‘ikai te nau tatau mo e vaeua malie ‘e ngofua ki he Tu‘i pe ‘Eiki Sea ‘o e Fale Alea ke fekau fakamalohi ke katoa mai ‘a e kau fakafofonga ‘o e Fale Alea pea kapau ‘oku ‘i ai ha ni‘ihi ‘oku ‘ikai te nau ha‘u leva ‘e ngofua ke tuut‘u‘uni he Fale Alea hanau tautea ‘i he ‘enau talangata‘a.

70. Anga ta‘etaau ‘i he ‘ao ‘o e Fale Alea ‘oku tautea

(1) Ko ha taha ‘oku ne —

(a) anga ta‘etaau ‘i he ‘ao ‘o e Fale Alea;

(b) fai pe ta‘e fai ha ngaue ‘oku kaunoa ‘i he, pe fakafaingata‘a‘ia‘i pe fakafe‘atungia‘i ‘a e Fale Alea ‘i he fakahoko hono fatongia;

(c) kaunoa ‘i ha, fakafaingata‘a‘ ‘ia‘i pe fakafe‘atungia‘i ha memipa pe ‘ofisa ‘o e Fale Alea ‘i he fakahoko hono fatongia;

(d) lau‘ikovi ‘a e Fale Alea;

(e) fakamanamana‘i ha memipa pe ko ‘ene koloa; pe

(f) fakahaofi ha taha kuo tu‘utu‘uni ‘e he Fale Alea ke puke; e ngofua, ‘i ha tu‘utu‘uni ‘a e Fale Alea, ke tuku popula ‘i ha vaha‘a taimi ‘oku ‘ikai toe laka hake ‘i he ‘aho ‘e tolungofulu pea kapau ko ha memipa ia ‘o e Fale Alea ‘e ngofua ke tuku ia ki tu‘a mei he Fale Alea ‘o a‘u ki he ‘aho ‘e tolungofulu ke fetongi‘aki ‘a e pe tanaki atu ki ha toe tautea kehe.

(2)

(a) Ko ha tautea tuku popula kuo hilifaki ‘o fakatatau mo e kupu ni ‘oku ‘ikai ke uesia ia ‘e ha ta‘ofi, veteki pe tapuni ‘a e to‘u Fale Alea ko ia.

(b) Ko ha tu‘utu‘uni ‘a e Fale Alea ‘oku ne tu‘utu‘uni ha tuku popula ‘o ha taha ‘o fakatatau mo e kupu ni ‘e malava ke tu‘utu‘uni ai hono tukuange ‘o e toko taha ko ia mei hono tuku popula.

(i) ‘oku ‘ikai ke toe laka hake ‘i he $5,000, kapau ko ha taha fakaenatula; pe

(ii) ‘ikai ke toe laka hake ‘i he $50,000, kapau ko ha kautaha; ki ha hia ki he Fale Alea kuo pehe ‘e he Fale Alea kuo fai ‘e he toko taha ko ia ‘i he kupu ni.

(d) Kuo pau ‘e ‘ikai ke fakalao ke tuku popula mo mo‘ua pa‘anga fakatou‘osi ha taha koe‘uhi ko ha hia ‘i he kupu ni.

(e) ‘E ngofua ki he Fale Alea ke ‘oatu ha ngaahi tu‘utu‘uni pehe pea ne fakamafai‘i hono ‘oatu ‘o e ngaahi tohi puke ko ia ‘oku taau mo fe‘unga ki hono fakahoko ‘o e kupu ni.

71. ‘Oku ngofua ke fakahifo ha nopele ‘o e Fale Alea

Ka ‘i ai ha fakafofonga ‘o e kau nopele ‘e fakahifo ‘e ‘i he kau nopele ke fili ha taha ke fetongi ia ‘i he Fale Alea ka ‘e ‘ikai mole ai hono hingoa ‘eiki pe ko hono tofi‘a kapau ‘oku ‘ikai ko e talisone pe ko e angatu‘u.

72. Tohi ‘o e Fale Alea

‘E tauhi ‘a e tohi ‘o e ngaahi alea ‘o e Fakataha Alea pea ‘e tohi ai ‘a e hiki nima ‘a e kau fakafofonga taki taha ‘i he ngaahi me‘a na‘a nau loto ki ai pea mo e ngaahi me‘a na‘e ‘ikai te nau loto ki ai.

73. Tapu ke puke

‘E ‘ikai ngofua ke puke pe fakamaau‘i ha fakafofonga ‘o e Fale Alea lolotonga ‘oku kei fai ‘a e fakataha ngata pe ‘i he‘ene fai ha hia ‘oku hopo sula pea ‘e ‘ikai ngofua ke faka‘ilo ia koe‘uhi ko ha lea na‘a ne fai pe fakahāhā ‘i he Fale Alea.

74. Fakafisi

Ka ‘i ai ha taha ‘o e kau fakafofonga ‘o e Fale Alea ‘oku fie nofo mei he Fale Alea ‘oku ngofua ke ne tohi pehē ki he ‘Eiki Sea pea ka fai ha tohi pehē ‘e ngata leva ‘ene kau ‘i he Fale Alea.

75. Ko e faka‘ilo (Impeachment)

(1) ‘E ngofua ki ha memipa ‘o e Fale Alea, ‘i he‘ene fili pe ‘a‘ana pe ko ha ola ‘o ha tohi launga kuo fakahoko ki ai ‘e ha taha Tonga, ke fokotu‘u ki he Fale Alea, ‘o fakatatau ki he ngaahi tu‘utu‘uni ‘o e Fale Alea, ke faka‘ilo ha Minisita pe ha fakafofonga ‘o e kau nopele pe ‘o e kakai koe‘uhi ko ha taha ‘o e ngaahi hia ko ‘eni—

Maumau‘i ‘o e ngaahi lao pe tu‘utu‘uni ‘o e Fale Alea, pe pule‘i hala, pe ta‘e fe‘unga, pe maumau‘i pe kakaa‘i ‘o ha koloa ‘a e Pule‘anga, pe fai ha ngaahi me‘a ‘a ia ‘e ngalingali fakatupu ha faingata‘a ‘i he vaha‘a ‘o e fonua ni mo ha fonua kehe.

(2) Kuo pau ke tomu‘a ‘atu ki ha taha kuo faka‘ilo ha tatau ‘i he tohi nima ‘o e ngaahi me‘a ‘oku faka‘ilo ai ia ‘i he ‘aho ‘e fitu ‘i he te‘eki ke hoko ‘a e ‘aho ‘e fai ai ‘a e fakamaau.

(3) ‘E fai ‘a e fakamaau ‘o hange ko hono hongofulu ma taha ‘o e kupu, pea kuo pau ‘e sea ai ‘a e ‘Eiki Fakamaau Lahi.

(4) Hili ‘a e fakamatala fakamo‘oni ‘a e kau fakamo‘oni ‘e hu ki tu‘a mei he Fale Alea ‘a e fakafofonga kuo faka‘ilo pea ‘e fakakaukau ‘a e Fale Alea ki he ngaahi me‘a pea ma‘u ‘enau fakapapau ki ai ‘e toe ‘omi ‘a e faka‘iloa ki he Fale Alea pea ‘e fakaha kiate ia ‘a e tu‘utu‘uni. Ka ‘ilo ‘oku mo‘oni ‘e ngofua ki he Fale Alea ke fakahifo ia mei hono tu‘unga ka kapau ‘oku ‘ilo ‘oku ne tonuhia ‘e ‘ikai ke ngofua ke toe faka‘ilo ia koe‘uhi ko e ngaahi me‘a ko ia na‘e fua faka‘ilo ai ia ‘o hangē ko hono hongofulu ma ua ‘o e kupu.

76. Toe fili

Ka pekia pe nofo ha taha ‘o e kau fakafofonga ‘o e kau nopele pe kakai pea ko e fakahifo pe ha memipa hili hono faka‘ilo fakafalealea, kuo pau ‘e fekau leva ‘e he ‘Eiki Sea ke toe fili ‘e he kau nopele pe vahefonua ko ia ha fakafofonga ko hono fetongi. Ka ‘oku pau ‘e ma’u ‘e he Fale Alea ‘a e mafai ke fakataha mo fai ‘a e ngaahi ngaue neongo pe ‘oku ‘ikai katoa ai ‘a e Fale Alea.

77. Ko e fili lahi angamaheni

(1) Kuo pau ke angamaheni hono fakahoko ‘a e ngaahi fili ma‘ae kotoa ‘o e kau fakafofonga ‘o e kau nopele mo e kakai ‘i he ta‘u ‘e fa kotoa pe, pea kapau ‘oku ‘ikai veteki kimu‘a kuo pau ke tu‘u veteki ‘a e Fale Alea ‘i he ‘osi ‘a e ta‘u ‘e fa mei he ‘aho ‘o e fili lahi fakamuimui taha.

(2) ‘Oku ngofua ki he Tu‘i, ‘i ha‘ane finangalo, ke veteki ‘a e Fale Alea ‘i ha taimi pe pea fekau ke fakahoko ha fili fo‘ou.

(3) Kapau kuo veteki ‘e he Tu‘i ‘a e Fale Alea pe ko ha ngaue ‘a e kupu-si‘i (1), kuo pau ki he Tu‘i, hili ha femahino‘aki mo e Sea ‘o e Fale Alea, ke fokotu‘u ha ‘aho ki he fili lahi.

78. ‘Oku ‘i he Fale Alea ke tu‘utu‘uni ki he tukuhau

‘Oku ‘i he Fale Alea ke tu‘utu‘uni ‘a hono lahi ‘o e tukuhau ‘e fai ‘e he kakai ‘o e fonua ni mo hono lahi foki ‘o e totongi tute ‘e fai, pea mo hono lahi ‘o e totongi ki he ngaahi tohi fakangofua fakatau pea ‘e ‘iate kinautolu pe foki ‘a e vahe ‘o e pa‘anga ‘o e Pule‘anga ko e me‘a ‘i he ngaahi mo‘ua mo e ngaahi ngaue ‘a e Pule‘anga ‘o hange ‘oku tu‘u ‘i hono hongofulu ma hiva ‘o e kupu. Pea ‘i he fakaha ‘e he Minisita Pa‘anga ‘a hono lahi ‘o e pa‘anga na‘e hu mai ‘i he ngaahi ta‘u hoko mo e fakataha ‘a e Fale Alea pea mo hono lahi ‘o e pa‘anga na‘e hu ki tu‘a ko e me‘a ‘i he ngaahi mo‘ua ‘o e Pule‘anga ‘e fakakaukau ‘e he Fale Alea pe fiha ‘a e pa‘anga te nau fakangofua ‘a hono ngaue‘aki ‘i he vaha‘a ‘o e ongo fakataha ko e me‘a ‘i he ngaahi mo‘ua ‘o e fonua. Pea ko ia te nau tu‘utu‘uni ‘a hono lahi ‘e to‘o ki he ngaahi ngaue mo e ngaahi me‘a kehekehe ‘o e fonua pea ko ia ‘oku tu‘utu‘uni pehe ‘e he Fale Alea ‘e fai ki ai ‘e he kau minisita.

79. Ko e ngaahi fakatonutonu ‘o e Konisitutone

‘Oku ngofua ki he Fale Alea ke alea‘i ki hono fakatonutonu ‘o e Konisitutone, kapau ‘oku ‘ikai ko e ue‘i ‘a e ngaahi lao ‘o e tau‘ataina, mo e ngaahi lao ‘oku kau ki he hokohoko Tu‘i, pea mo e ngaahi tofi‘a, mo e hingoa ‘o e hou‘eiki nopele ma‘u tofi‘a tukufakaholo. Pea ‘ilonga ha kupu ‘o e Konisitutone ‘oku loto ke fakatonutonu ‘e he Fale Alea, pea hili ‘enau hiki nima tu‘o tolu ki ai ‘e he Fale Alea, ‘e ‘ave ‘a e ngaahi kupu ‘oku nau loto ke fakatonutonu ki he Tu‘i, pea kapau ‘oku loto taha ki he ngaahi fakatonutonu ko ia ‘a e Kapineti mo ‘Ene ‘Afio, ‘e toki ngofua ki he Tu‘i ke finangalo ki ai, pea ‘i he ‘ai ‘e he Tu‘i ‘a hono huafa ki ai, ‘e hoko ko e lao.

80. Ko e anga ‘o e lea ‘e kamata ‘aki ha ngaahi lao

Pea ‘e pehe ni ‘a e anga ‘o e lea ‘e fokotu‘u mo kamata ‘aki ‘a e ngaahi lao “‘Oku tu‘utu‘uni ‘e he Tu‘i mo e Fale Alea ‘o Tonga ‘i he Fakataha Alea ‘o e Pule‘anga ‘o pehē.”

81. Kau ‘a e Lao ‘e taha ki he me‘a ‘e taha

Ko e me‘a ke ta‘ofi ‘a e maveuveu ‘i he fokotu‘u lao ‘e kau ‘a e lao ‘e taha ki he me‘a ‘e taha pea ko ia ‘e ui ‘aki.

82. Ko e Lao Pule ‘a e Konisitutone

Koe Konisitutone ni ko e lao pule ia ‘o e Pule‘anga ni pea kapau ‘oku ‘i ai ha lao kehe ‘oku faikehekehe mo e Konisitutone, ko e lao kehe ko ia kuopau ke ta‘e‘aonga ia, ‘o fakatatau ki he ngata‘anga ‘o e faikehekehe ko ia.

83. Ngaahi Fuakava ‘a e Hou‘eiki ‘o e Fakataha Tokoni mo e kau Fakafofonga

‘E fai ‘a e fuakava ni ‘e he hou‘eiki ‘o e Fakataha Tokoni:

“‘Oku ou fuakava ni ‘i he ‘ao ‘o e ‘Otua te u talangofua mo‘oni ki he ‘Ene ‘Afio ko Tupou VI ko e Tu‘i totonu ‘o Tonga pea teu tauhi ma‘oni‘oni mo haohaoa ‘a e Konisitutone ‘o e Pule‘anga ‘o Tonga pea te u tokoni ki he ngata‘anga ‘o ‘eku poto ‘i he ngaahi me‘a kotoa pe ‘e kau ki he Fakataha Tokoni.”

‘E fai ‘a e fuakava ni ‘e he kau Minisita:

“‘Oku ou fuakava ni ‘i he ‘ao ‘o e ‘Otua te u fai talangofua mo‘oni ki he ‘Ene ‘Afio ko Tupou VI ko e Tu‘i totonu ‘o Tonga pea te u tauhi ma‘oni‘oni mo haohaoa ‘a e Konisitutone ‘o e Pule‘anga ‘o Tonga pea fai ‘a e ngaue ‘i he ‘eku potungaue ki he ngata‘anga ‘o ‘eku mafai koe‘uhi ke lelei ‘a e Tu‘i mo e Pule‘anga ni.”

‘E fai ‘a e fuakava ni ‘e he hou‘eiki nopele mo e kau fakafofonga ‘o e kakai:

“‘Oku ou fuakava ni ‘i he ‘ao ‘o e ‘Otua te u talangofua mo‘oni ki he ‘Ene ‘Afio ko Tupou VI ko e Tu‘i totonu ‘o Tonga pea te u tauhi ma‘oni‘oni mo haohaoa ‘a e Konisitutone ‘o e Pule‘anga ‘o Tonga, pea fai totonu mo ma‘oni‘oni ‘a e lakanga mo e ngaue ‘o e Fale Alea.”

Kuo pau ‘e tohi ‘e he kau memipa ‘o e Fakataha Tokoni honau hingoa ki he tohi fuakava pea lau ia ‘i he ‘ao ‘o e Tu‘i. Kuo pau ‘e tohi ‘e he Kau Minisita, kau nopele mo e kau fakafofonga ‘o e kakai honau hingoa ki he tohi fuakava pea lau ia ‘i he ‘ao ‘o e Fale Alea.